KIBRIS TÜRK VAROLUŞ MÜCADELESİ'NİN UNUTULAN ÖRGÜTÜ: KMTHP

Halk arasında "Milli Parti" olarak bilinen Kıbrıs Milli Türk Halk Partisi (KMTHP), Kıbrıs Türk Siyasi Tarihi'nin ilk "parti" şeklindeki siyasi örgütlenmesidir.

Yazan: ADT Bilinçlendirme Komitesi

Kıbrıs'ta 1878 yılında başlayan İngiliz Sömürge İdaresi, 1914 yılında adayı tek taraflı olarak ilhak ettiğini açıklamış, Osmanlı Devleti ise bu kararı sadece "protesto etmekle yetinebilmiş, Kurtuluş Savaşı'nı kazanan genç cumhuriyet ise dönemin şartları sebebiyle adayı geri alma konusunda herhangi bir net girişimde bulunamamıştı. 1923 yılında imzalanan Lozan Barış Antlaşması'yla Türkiye, ada üzerinde İngiliz Sömürge İdaresi'ni tanımış, adadan ayrılarak Türkiye'ye göç etmek isteyen Kıbrıs Türkleri'ne de kapılarını açmıştı. Kalan Kıbrıs Türkleri ise Kıbrıs İngiliz Sömürge İdaresi vatandaşı olarak hayatlarını sürdürmeye devam ettiler.

Öte yandan Kıbrıs Rumları'nın Megali Idea'larının bir parçası olan Enosis talebi hala sona ermemişti. 1931 yılında patlak veren ve Kıbrıs Rumları'nın işi Sömürge Valisi'nin konağının yakılmasına kadar vardırdıkları olaylar, Kıbrıs Rumları'nın ve Yunanistan'ın ada üzerindeki emellerinin hala devam ettiğini gösteriyordu. Ancak 1931 Enosis İsyanı'ndan sonra Kıbrıs İngiliz Sömürge İdaresi'nin idare usülü de sertleşti. Getirilen sert yasalar ve kapatma kararlarıyla Kıbrıs Rumları'nın örgütleri ve gazeteleri kapatılırken, karardan Kıbrıs Türkleri de nasibini aldı. Kıbrıs Türkleri'nin zaten az sayıda olan kuruluşları da lağvedildi. Gazeteleri kapatıldı. Böylece, Sömürge yönetimi tam anlamıyla bir baskı düzeni inşa etmiş oldu.

Ancak II.Dünya Savaşı'nın patlak vermesi ile İngiltere, adadaki Rumlarla olan ilişkilerini bir parça da olsa yumuşatma yoluna gitti. 1941 yılında adada sıkıyönetimin kaldırılmasının ardından Kıbrıs Rumları yeniden örgütlenme şansı elde ettiler. Yine 1943 yılında sömürge idaresinin Kıbrıs Rum Komünistlerinin siyasi partisi olan AKEL'in faaliyetlerine izin verme kararı alması, İngiliz Sömürge İdaresi'nin politikalarındaki değişikliği gözler önüne sermektedir. Ancak Kıbrıs Türklerini örgütlenmeye teşvik eden en önemli olaylardan biri Britanya Sömürgeler Bakanlığı Müsteşarı Edward Cawendish'in Lordlar Kamarası'nda yaptığı konuşmada Kıbrıs'a aşamalı bir muhtariyet vereceklerini açıklaması oldu. Bu "aşamalı muhtariyet"in Kıbrıs Rumlarının baskısı ile adanın Yunanistan'a iltihakıyla sonuçlanabileceğinden endişe duyan Kıbrıs Türk Toplumu'nun ileri gelenleri ise bir araya gelerek Kıbrıs Türk Toplumu'nun örgütlü temsiliyeti için 18 Nisan 1943 tarihinde "Kıbrıs Adası Türk Azınlık Kurumu (KATAK)" ı kurdular. 1943 yılında yerel seçimlerde başarı kazanan isimlerden biri olan ve Kıbrıs Türklerinin örgütlü hareket etmesi gerektiğine dikkat çeken Dr.Fazıl Küçük'ün de içerisinde bulunduğu KATAK'ın amacı, Kıbrıs Türklerinin toplumsal birliğini sağlayarak toplumsal menfaatleri örgütlü şekilde savunmaktı. Ancak, KATAK beklenen sonucu vermedi. Gerek Dr.Fazıl Küçük'ün Kıbrıs Türklerini adanın iki toplumundan biri değilde, adanın azınlığı olarak lanse etmesi gerekçesiyle KATAK'ın adında bulunan "azınlık" ifadesine şiddetle karşı çıkması, gerekse KATAK'ın önderleri arasından fikir uyuşmazlığı Kıbrıs Türk Siyasi Tarihi'nin ilk siyasi partisinin oluşumuna zemin hazırladı.

Kıbrıs Milli Türk Halk Partisi'nin Doğuşu:

Kıbrıs Milli Türk Halk Partisi (KMTHP), Dr.Fazıl Küçük önderliğinde KATAK'tan ayrılanlar tarafından 23 Nisan 1944 tarihinde Dr.Küçük'ün Lefkoşa'daki evinde kuruldu. Adında Kıbrıs Türk siyasi tarihinde ilk kez adında "Milli" ifadesini kullanan ve halk arasında da "Milli Parti" olarak da bilinen KMTHP'nin Kıbrıs Türk Varoluş Mücadelesi'nde partili örgütlenmenin başlangıcını da oluşturmuştu. İsmail Bozkurt, "Kıbrıs Türk Halkı'nın Siyaset Kurumu Üzerine" isimli kitabında partinin kuruluş tarihi olarak 23 Nisan'ın seçilmesinin bilinçli bir tercih olduğunu ifade ederken, parti, Kıbrıs Türk Siyasi Tarihi'nde ilk kez "parti" kavramını kullanan örgütlenme idi.

Partinin temel anlayışı, Kıbrıs Türk Toplumu'nun bağımsız bir toplum olarak yaşamını sürdürebilmesini sağlamak ve "azınlık" statüsünde değil, adanın iki büyük toplumundan biri olarak var olmasını temin etmek idi. Parti siyasal amacını şu şekilde açıklamıştı:

"Bizim, yani bugünkü temelleri atılan partinin tek bir gaye ve tek bir hedefi vardır ki, o da kanuni ve meşru yollardan yürüyerek cemaatimiz için salah ve refah çareleri aramaktır."

KMTHP'nin Kuruluşundan Sonraki Süreç ve Faaliyet Dönemi:

KMTHP'nin kuruluşu KATAK içerisinde tepkiyle karşılanmış henüz 1 yıl önce kurulan "Kıbrıs Türklerinin çatı örgütü" olarak görülen KATAK'ı bölmek olarak değerlendirilmişti. KMTHP'nin kurucusu Dr.Fazıl Küçük ise partinin kuruluşuna ilişkin yaptığı konuşmada partinin amaçlarının KATAK'ı bölmek olmadığını ancak Kıbrıs Türklerinin bir parti örgütlenmesi ile mücadelelerini sürdürmesinin zaruri hale geldiğini ifade etmişti. 25 Nisan 1944 tarihinde Dr.Küçük'ün sahibi olduğu Halkın Sesi Gazetesi'nde partinin kuruluşu halka ilan edilmiş olup, partinin kuruluş kongresi kararında ise o döneme kadar "Kıbrıs Müslümanları" adıyla resmi kayıtlarda yer alan Kıbrıs Türkleri hakkında "Müslüman Kıbrıs Türkleri" ifadesinin kullanılması gerektiği ifade edilmiş ve böylece Kıbrıs Türkleri'nin milli kimliğine vurgu yapılmıştı.

Partinin ada genelinde örgütlenmesi ise oldukça hızlı şekilde gerçekleşti. 14 Mayıs'ta İskele (Larnaka), 16 Mayıs'ta Gönyeli ve Peristerona köylerinde, 28 Mayıs'ta Leymason (Limasol)'da ve 2 Temmuz'da da Lefke'de partinin şubeleri faaliyete geçti.

Partinin Sonu:

Parti faaliyetleriyle hem Kıbrıs Türk Siyasi Tarihi'ne "siyasi parti" kurumunu kazandırırken hem de Dr.Fazıl Küçük'ün "toplum liderliği"ne yükselmesinde de etkili oldu. 1949 yılına gelindiğinde ise gerek Kıbrıs Rum Toplumu'nun Enosis çalışmaları gerekse Yunanistan'ın Enosis'i gerçekleştirmek amacıyla Kıbrıs'ta iki toplum olduğu gerçeğini görmezden gelerek Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'na "Kıbrıs'ın Self-determinasyon yapması" talebiyle başvurma gibi girişimlere girişmesi üzerine Kıbrıs Türk Toplumu'nun parçalı yapısının bütünleştirerek toplumsal birlik sağlanması ihtiyacı ortaya çıkmış bu sebeple de KATAK ve KMTHP, 23 Ekim 1949 tarihinde yapılan bir toplantıyla "Kıbrıs Milli Türk Birliği Partisi" adı altında birleşti. Ayrıca yine 1949 yılında kurulan Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu (KTKF) ile adadaki Türklerin kurmuş olduğu bütün kuruluşlar bir federasyon çatısı altında toplandı. Ancak yine bu dönemde Kıbrıs Milli Türk Birliği Partisi dışında İstiklal Partisi adıyla bir parti daha kurulmuş ancak bu parti de uzun ömürlü olmamıştır.

Kaynakça:

1-) Balıkçıoğlu, E. (2019). KKTC Millî Arşiv Belgeleri Işığında Kıbrıs Adası Türk Azınlığı Kurumunun (KATAK) Kıbrıs Türk Toplumu Yararına Yürüttüğü Faaliyetler (1943-1946). VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, Yıl/Vol. 4, Sayı/No. 1, Bahar/Spring 2019. Available from: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/677673

2-) KKTC Millî Arşiv Belgeleri Işığında Kıbrıs Adası Türk Azınlığı Kurumunun (KATAK) Kıbrıs Türk Toplumu Yararına Yürüttüğü Faaliyetler (1943-1946) - Emrah Balıkçıoğlu - VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, Yıl/Vol. 4, Sayı/No. 1, Bahar/Spring 2019 - (Makale) https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/677673

3-) Kıbrıslı Türk Siyasi Tarihi: 1878-1983 Başlangıçtan KKTC'ye - Nazım Beratlı - Kalkedon Yayınları - 2020 - İstanbul - 1.Baskı

4-) Kıbrıs Türk Halkı'nın Siyaset Kurumu Üzerine Deneme - İsmail Bozkurt - Lefkoşa: Zeytin Yayınları - Sf.41 - Ocak 2015